– Miejscowości

Miejscowości

Miejscowości wchodzące w skład Gminy Zbiczno.

Bachotek

miejscowość nad jeziorem o tej samej nazwie. Wzmiankowana jako Bochet po raz pierwszy w dokumencie komturii brodnickiej z 1446 roku. Właścicielem miejscowości był Lampert. W roku 1511 Mikołaj Reichstenffen sprzedał swoją część dóbr pomiędzy miejscowościami Jajkowo a Pokrzydowo Janowi Szadlińskiemu alias Bochockiemu. W czasie wojen szwedzkich w XVII wieku całkowicie zniszczona. Dokument z roku 1789 informuje, że we wsi istnieje “6 dymów” a był to wówczas majątek i folwark należący do Władysława Zagórskiego. W roku 1895 majątek Bachottek został przejęty przez Bank Rolny i nastąpiła jego parcelacja. Obecnie (stan na 31.12.2022) liczy 40 stałych mieszkańców.


Brzezinki

miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana w roku 1676 jako Birkeneck, własność gdańszczanina Gottfrieda Moller. Od 1867 do zakończenia II Wojny Światowej występuje pod nazwą Birkenek. Ostatnim właścicielem istniejącego tu majątku byli Margaret Holzel (od 1895 r.), a przed 1939 rokiem Niemiec – Neubecken. Po 1945 roku utworzono tu PGR Brzezinki, który od 1994 roku należy do Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa wydzierżawiona spółce “ROLPOLE”.

W Brzezinkach urodził się w 1895 r. Franciszek Koprowski, major WP, “cichociemny” ps. “Dąb”, “Konar”, dowódca AK na Wileńszczyźnie, reprezentant Polski podczas IX Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie w pięcioboju nowoczesnym. Zmarł w 1967 w Żerżeniu k/Warszawy i tam został pochowany. Obecnie (stan na 31.12.2022 r.) Brzezinki zamieszkuje na stałe 218 osób.


Ciche

miejscowość położona na rozległej polanie otoczona dużymi kompleksami leśnymi, pomiędzy rynną jezior Ciche – Zbiczno. Po raz pierwszy wzmiankowana w roku 1700 jako wieś Stillwalde-Ciche. W roku 1880 – Czichen liczące 2757 mórg obszaru, 83 domy mieszkalne, 538 katolików i 139 ewangelików. Do wsi wg danych z 1921 r. należą wybudowania i osady: Budy, Marianowo, Robotno-Fitowo, Podbrodnica. W miejscowości tej rozwinięte było plecionkarstwo (z wikliny i korzeni) oraz garncarstwo. Przed I Wojną Światową pobierano myto za przejazd drogą z Cichego do Brodnicy. Od połowy XIX wieku istniała tu szkoła ewangelicka mieszcząca się w murowanym budynku, a w latach 1927/28 powstaje szkoła polska. Od 1945 r. kościół katolicki mieści się w budynku dawnej szkoły ewangelickiej. Obecnie (stan na 31.12.2022 r.) liczy 436 stałych mieszkańców.


Czystebłota

wieś sołecka w północno-zachodniej części gminy. Nazwa wsi po raz pierwszy występuje w dokumencie z 1738 jako Czysteblott. Wzmianka z roku 1800 informuje, że istniał tu przytułek dla starców. Obecnie (stan na 31.12.2022 r.) zamieszkiwana na stałe przez 68 osób.


Gaj Grzmięca

Miejscowość położona na północny – zachód od jeziora Strażym. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1738 jako Gaj Grzmięcki – nowa kolonia. W roku 1773 – 3 gospodarstwa na 3,5 włókach chełmińskich, w roku 1789 – 4 dymy. Obecnie (stan na 31.12.2022 r.) miejscowość zamieszkuje na stałe 102 osoby.


Głowin

Osada położona w Sołectwie Ciche nad jeziorem Głowińskim. Obecnie (stan na 31.12.2022 r.) zamieszkiwana przez 2 osoby.


Godziszka

Miejscowość w zachodniej części gminy. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1672 roku. W okresie wojen szwedzkich wieś (o nazwie Godzishen) zostaje całkowicie zniszczona. Informacja z 1753 podaje, że we wsi osiedlają się protestanci, a zapis z 1789 roku informuje, że jest tu “11 dymów”. Obecnie (stan na 31.12.2022 r.) zamieszkiwana na stałe przez 25 osób.


Grabiny

Osada leśna w Sołectwie Ciche. Zamieszkują ją 3 osoby (stan na 31.12.2022 r.)


Grzmięca

Miejscowość istniejąca już prawdopodobnie w XIV wieku. W roku 1414 nazywana Russichinmole, własność Zakonu Krzyżackiego w komturstwie brodnickim. Znajdował się tu młyn. W późniejszych latach miejscowość nosiła nazwy Ruwsschenmole, Rauschende Mole, Russchenmole. W latach 1437 – 78 pracował tu młyn o dwóch kamieniach, wykorzystujący siłę wody rzeczki Skarlanki na przesmyku pomiędzy jeziorami Kurzyny i Strażym. W XVI wieku miejscowość stanowi własność królewską, później przechodzi na własność Starostwa Brodnickiego.

Obecnie (stan na 31.12.2022 r.) wieś liczy 59 stale zameldowanych osób.


Kaługa

Osada położona na terenie Sołectwa Lipowiec. W miejscowości zlokalizowany był przystanek PKP przy zawieszonej w obecnym czasie linii kolejowej łączącej Brodnicę z Iławą. Zamieszkuje ją 3 osoby (stan na 31.12.2022 r.)


Karaś

Osada położona w Sołectwie Ciche, nad jeziorem Karaś. Stale zamieszkuje w niej 4 osoby (stan na 31.12.2022 r.)


Koń

Wieś na terenie Sołectwa Ciche. Stale zamieszkuje w niej 10 osób (stan na 31.12.2022 r.).


Lipowiec

Miejscowość na wschodnim krańcu gminy. W roku 1738 nazywana była Lipowietz-Rumunki, osiedle królewskie o 3 gospodarstwach. W roku 1789 istniało tu 7 dymów. W roku 1884 wieś włościańska licząca 521 mórg obszaru, 26 budynków w tym 16 domów mieszkalnych. Miejscowość zamieszkiwało 109 katolików i 14 ewangelików. Należała do parafii Pokrzydowo. Obecnie (stan na 31.12.2022 r.) Lipowiec liczy 133 stałych mieszkańców.


Ładnówko

Przysiółek wchodzący w skład sołectwa Ciche, położony przy szosie Ciche – Łąkorz. Do dziś zachowały się tu XIX wieczne budynki z gliny i drewna. Mieszka tu obecnie (stan na 31.12.2022 r.) 89 stałych mieszkańców.


Ławy Drwęczne

Drewenzbank – w roku 1738 nowe osiedle królewskie o 2 gospodarstwach. W 1789 roku każdy z dwóch gospodarzy otrzymuje po 2 włóki chełmińskie ziemi. Obecnie miejscowość liczy 3 mieszkańców (stan na 31.12.2022 r.).


Najmowo

Miejscowość wzmiankowana już w XIV wieku (Neymau, Neyme) jako majątek szlachecki. Zapiski z 1414 roku donoszą o dużych stratach podczas działań wojennych. W roku 1535 Najmowo występuje jako wieś królewska pod nadzorem Starosty Działyńskiego. W czasie najazdów szwedzkich całkowicie zniszczona. W XVIII wieku majątek nabywa Jan Czapski, w roku 1829 przechodzi w ręce Józefa Ossowskiego, a po roku 1945 powstaje tu Państwowe Gospodarstwo Rolne.

W Najmowie urodził się w 1886 roku Stanisław Ossowski, który po odziedziczeniu po ojcu majątku prowadzi ożywioną działalność społeczną. Członek Towarzystwa Naukowego w Toruniu, uczestnik wojny polsko – sowieckiej w 1920 roku. Zdemobilizowany w 1921 r. w randze majora. W latach 1922 – 27 poseł na Sejm Stronnictwa Rolniczego (późniejszego Stronnictwa Chrześcijańsko – Narodowego). Zmarł w 1929 roku w Brodnicy i tam został pochowany. Obecnie (stan na 31.12.2022 r.) w Najmowie na stałe mieszka 395 osób.


Pokrzydowo

Jedna z największych miejscowości gminy Zbiczno.
W latach 1437-38 była to kościelna wieś czynszowa Zakonu Krzyżackiego komturstwa brodnickiego o 52 łanach chłopskich znana pod nazwą Gottetelar (Pole Bogów), gdzie czynsz płaciło się na zamku w Brodnicy. Liczyło wówczas 60 włók, z których sołtys i pleban mieli po cztery włóki wolne. W tym okresie był tu już kościół. Miejscowość tę określano również nazwą Gottersfelde lub Gottfridsfelde. Wzmianki z XV wieku informują o dużych stratach podczas wojny króla Władysława Jagiełły z Zakonem (Pokrzydowo miało 800, a kościół 100 grzywien szkody). Przez te tereny ciągnęły wojska krzyżackie z Brodnicy pod Kurzętnik, który Krzyżacy silnie obwarowali. Spodziewano się, że Jagiełło z wojskiem przejdzie w tych okolicach rzekę Drwęcę. Wojska polskie dowiedziawszy się o obwarowaniu Kurzętnika, wycofały się pod Lidzbark i Działdowo. Zaraz po wojnie Krzyżacy zaczęli kolonizować swoje posiadłości i sprowadzali do Pokrzydowo osadników. W 1535 roku wieś ta, nosząca nazwę Coprzydowo, stanowi własność królewską z karczmą i kowalem, a w 1568 roku zostaje kupione przez rycerza Albrechta Uzydowskiego. Od roku 1567 używa się nazwy – Pokrzydowo.
Fale wojen szwedzkich spustoszyły Pokrzydowo. W roku 1772, po I rozbiorze Polski, dostaje się pod panowanie pruskie i nastąpiła ponowna kolonizacja miejscowości. Osadnicy ci przetrwali tu do połowy XIX wieku. Od 1816 roku istnieje tu szkoła, a murowany kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP wzniesiono w latach 1864 – 1866 w miejsce starego, drewnianego kościoła (pod wezwaniem Św. Wawrzyńca), który spłonął w 1806 roku.
W 1868 wieś liczyła 354 mieszkańców (w tym 319 katolików i 35 ewangelików), 63 budynki w tym 34 domy mieszkalne, parafia ewangelicka w Brodnicy, katolicka na miejscu.
W 1903 roku powstaje w Pokrzydowie chór kościelny założony przez organistę Marcelego Cerafickiego, a w 1910 ks. Proboszcz, Roman Dembiński, zakłada Kółko Rolnicze, jako organizację kultywującą tradycję polską. Działalność tej organizacji skierowana była przeciw kolonistom niemieckim, których sprowadzono tu po parcelacji majątku w Pokrzydowie. Do I wojny światowej Kółko Rolnicze prowadziło bardzo ożywioną działalność w zakresie podnoszenia stanu gospodarki rolnej (sprowadzano maszyny, sztuczne nawozy, nowoczesne narzędzia rolnicze, prowadzono kursy dla rolników).
W czasie I wojny światowej jego działalność ulega zawieszeniu, po wojnie wraca do swych poprzednich działań.
W 1903 roku założono chór kościelny, który w 1909 roku przekształcił się w Towarzystwo Śpiewu “Lutnia”, które osiągnęło spore sukcesy i uznanie w okolicy, śpiewając po polsku i po łacinie. W czasie I wojny światowej również działalność towarzystwa została zawieszona. Powodem było powołanie dyrygenta w szeregi armii niemieckiej. Po wyzwoleniu 18 stycznia 1918 roku “Lutnia” wznowiła swą działalność.

W 1923 roku w Pokrzydowie powstało Towarzystwo Gimnastyczne “Sokół”, następnie Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Żeńskiej, a potem staraniem miejscowych nauczycieli – Związek Strzelecki.

Na cmentarzu przykościelnym pochowany jest ks. Roman Dembiński (ur. w roku 1876 w Łowinie nad Wisłą) proboszcz parafii Pokrzydowo w latach 1907 – 1940. Działacz niepodległościowy i społeczny. Aresztowany przez hitlerowców, przebywał w obozie koncentracyjnym w Stutthofie. Zwolniony z obozu, zmarł z wycieńczenia 29.12.1940 roku.

Ks. Jan Kamrowski (urodzony w 1820 r. w Królówlesie k/Starogardu Gdańskiego) działacz narodowy w okresie zaborów, karany przez władze pruskie w okresie “Kulturkampfu”, budowniczy kościoła w Pokrzydowie, proboszcz parafii w latach 1852 – 1890. Honorowy obywatel miasta Brodnicy. Zmarł w roku 1890 w Pokrzydowie, pochowany na cmentarzu obok kościoła.

Obecnie (stan na 31.12.2022 r.) w Pokrzydowie mieszka na stałe 1027 osób.


Równica

Miejscowość na wschodnim brzegu jeziora Retno. Wzmiankowana po raz pierwszy w roku 1738 jako nowe osiedle królewskie. W chwili obecnej zamieszkiwana na stałe przez 39 osób (stan na 31.12.2022 r.)


Sosno

Miejscowość na południe od jeziora Sosno. Wzmiankowana w roku 1407 jako Sossenaw, Sossenau, Susnaw lub Sustnaw. Była własnością rycerską w komturstwie brodnickim na 13 łanach, z obowiązkiem do 1 służby w zbroi lekkiej. Zapiski z roku 1557 podają, że jest to własność Pawła i Tomasza Sosnowskich. W roku 1857 właścicielem Sosna Szlacheckiego zostaje Józef Czapski, a 20 lat później – Czapliński.

Sosno zamieszkują na stałe 46 osoby (stan na 31.12.2022 r.).


Strzemiuszczek

W roku 1738 wzmiankowany jako osada rybacka. Od końca XVIII wieku jeziorem dysponuje Klasztor Reformatorów w Brodnicy, a do 1837 roku jest własnością miasta Brodnicy. Dziś stanowi przysiółek wsi Grzmięca. Obecnie (stan na 31.12.2022 r.) zamieszkiwany przez 18 stałych mieszkańców.


Sumowo

Miejscowość w zachodniej części gminy. Wieś znana już w 1423 roku jako Grose Summaw, pierwotnie należąca do grodu i parafii w Bobrowie. W 1526 roku nosi nazwę Maius Sommowo i stanowi własność rycerską w komturstwie brodnickim. W 1559 następuje parcelacja majątku na 12 gospodarstw z obowiązkiem wykupu ziemi. Obecnie wieś liczy 263 stałych mieszkańców (stan na 31.12.2022 r.)


Sumówko

Miejscowość wzmiankowana już w roku 1414 jako majątek szlachecki pod nazwą Klein Summaw lub Summe. W latach 1423 – 24 stanowi własność rycerską w komturstwie brodnickim o 20 łanach, z obowiązkiem do 1 służby w zbroi lekkiej. W 1447 roku właścicielem jest Jan z Wichulca, a w roku 1570 – Wojciech Sumowski. Od 1700 roku używa się nazwy Sumówko. W latach 1844 – 1883 stanowi jeden z trzech majątków rodziny Czaplińskich. Z początkiem XIX wieku założono tu szkołę, istniała tu fabryka krochmalu i mleczarnia. Obecnie (stan na 31.12.2022 r.) mieszkają tu na stałe 137 osoby.


Szramowo

Miejscowość na wschodnim krańcu gminy w dolinie Drwęcy. Wzmiankowana po raz pierwszy w roku 1418 jako majątek kościelny z obowiązkiem zaciągu wojennego. Właścicielem na prawie chełmińskim był wówczas Mikołaj Gutenberg. Używano wtedy nazwy Schamendorf. W latach 1423-24 – stanowiła własność rycerską komturii brodnickiej z obowiązkiem do 1 służby w zbroi lekkiej. W 1526 Stanisław Szmard i jego synowie, Feliks i Mateusz otrzymują od Zygmunta I przywilej na wieś Szramowo w Ziemi Chełmińskiej, okręgu brodnickim. W roku 1570 właścicielką Szramowa jest wdowa Szramowska, która posiada 4 łany chłopskie, karczmę, 4 zagrodników i szewca. W roku 1647 jest majątkiem na 12 włókach, a w roku 1789 w skład posiadłości wchodzi “8 dymów”. Do 1887 roku jest majątkiem prywatnym.

Obecnie (stan na 31.12.2022 r.) Szramowo zamieszkiwane jest przez 115 stałych mieszkańców.


Tomki

Miejscowość na zachodnim krańcu gminy. W przeszłości występowała pod nazwami Thomen, Tommen, Tomken. Przed 1415 rokiem miejscowość ta była wsią chłopską w komturstwie radzyńskim o 22 łanach. W XVI w. stanowi własnosć szlechecką w powiecie michałowskim, parafia Lembark. Przed 1721 rokiem właścicielem majątku był Michał von Kalstein, potem jego następcy. W roku 1909 przechodzi na własność Państwa Pruskiego i dysponuje nim Komisja Kolonizacyjna dla Prus Zachodnich i Pomorza. W roku 1919 staje się własnością Państwa Polskiego. W 1903 roku powstała tu szkoła rolnicza, która w 1906 została przeniesiona do Brodnicy.
Obecnie (stan na 30.06.2022 r.) Tomki liczą 124 stałych mieszkańców.


Zastawie

Miejscowość we wschodniej części gminy, wzmiankowana po raz pierwszy w roku 1738 jako Zastawien. Do roku 1859 łącznie z jeziorkiem stanowi osadę rybacką. Zamieszkana obecnie (stan na 31.12.2022 r.) przez 114 osób.


Zarośle

Przysiółek na północ od Zbiczna, wzmiankowany w roku 1738. Od 1773 stanowi nową kolonię nadleśnictwa na królewskich obszarach leśnych. Obecnie (stan na 31.12.2022 r.) liczy 16 osób.


Zbiczno

Wieś gminna, wzmiankowana już w roku 1361 jako wieś czynszowa na prawie chełmińskim należąca do komtura brodnickiego obejmująca 66 łanów pod nazwą Stybicz lub Stilbitz, nadana przez Komtura Brodnickiego Wernera von Bendiz niejakiemu Pyncuse (otrzymał obszar od jeziora i rzeki pomiędzy Żmijewem a Zbicznem). Dokumenty z informują o dużych stratach wojennych, jakie poniosła wieś w wyniku tzw. wojny głodowej (1414 – 1418). Około 1428 r. nastąpiła ponowna lokalizacja na prawie chełmińskim (niemieckim). Zgodnie z tym została podpisana umowa pomiędzy Komturem a osadnikami, którymi przewodził Sołtys – Janusz Gomoła (lub Gomala).
Według umowy, za ściągnięcie osadników i przewodzenie grupie otrzymał on w bezpłatne posiadanie 6 włók ziemskich i pobierał 1/3 opłat z sądownictwa i 1/6 ze zbieranych czynszów. W latach 1437-38 wieś należała do Komtura Brodnickiego. Areał jej to 60 łanów chłopskich. Dochód wpływał w tym czasie jedynie z 13 łanów osiadłych, a dwie karczmy stały opustoszałe. 47 łanów nie było uprawiane i porosło krzewami i młodym lasem. Po wojnie 13-letniej (1454 – 1466), Sbiczno wraz z Brodnicą, jako część Prus Królewskich zostaje włączone do Państwa Polskiego. Administracyjnie, jako wieś królewska – do województwa chełmińskiego, powiatu i klucza brodnickiego. Uznana została za własność króla. Miejscem oddawania dziesięciny w postaci półkorcy żyta i owsa była parafia Świętego Ducha w Brodnicy, która mieściła się na dzisiejszej ulicy Kamionka. Jej proboszcz posiadał w Zbicznie 14 zarobnych morgów. W roku 1527 Zygmunt I potwierdził posiadanie przez parafię Świętego Ducha gruntów w Zbicznie (dokumentem “extra muros Brodnicenses”) Parafia ta miała także prawo połowu ryb na jeziorze Zbiczno na własne potrzeby. Od 1535 roku Zbiczno stanowi w dużej części własność królewską pod nazwą Sbyczno. W roku 1570 własność królewska składa się z 46 łanów chłopskich, 6 łanów sołtysich, 4 łany lemańskie, karczmy, zagrodników i rybaków. Po utworzeniu piechoty wybranieckiej, Zbiczno stało się wsią, w której osiedlili się tzw. wybrańcy z terenu Starostwa Brodnickiego. Posiadali oni pewne nadziały ziemi, które uprawiali w czasie pokoju. Jednak w trakcie działań wojennych, uzbrojeni i odpowiednio wyekwipowani wyruszali na wyprawy wojenne. Nie wiadomo ilu mieszkańców liczyło Zbiczno przed potopem szwedzkim (1655-1660). Po wyniszczającej wojnie, w roku 1664 wieś liczyła tylko 2 zagrodników, 2 rajtarów i 1 karczmarza. W roku 1724 na części królewskiej mieszkał sołtys oraz 13 chłopów, a na części kościelnej – jeden leman i 5 chłopów. Źródła pisane z roku 1738 potwierdzają w Zbicznie obecność 8 wybrańców piechoty wybranieckiej, których dwór nielegalnie zmuszał do różnych powinności pańszczyźnianych. Po I rozbiorze Polski, Zbiczno dostaje się pod panowanie pruskie i łącznie z przysiółkami stanowi obszar 4000 morgów. Do ciekawostek należy zaliczyć fakt wydobywania i wypalania wapna w dwóch piecach na półwyspie jeziora Zbiczno, zwanym Gwizdała. Od 1806 roku istnieje tu ludowa szkoła 3 – klasowa. W roku 1885 wieś liczy 952 mieszkańców, w tym: 628 katolików, 319 ewangelików i 5 Żydów, oraz 120 domów mieszkalnych.
Obecnie wieś jest siedzibą Urzędu Gminy, zamieszkuje ją (stan na 31.12.2022 r.) 1016 stałych mieszkańców.


Żmijewko

Wieś sołecka położona na zachód od jeziora Wysokie Brodno. Po raz pierwszy wzmiankowana w roku 1361 jako Klein Smeyaw – wieś czynszowa na 22 włókach.
Żmijewko nosiło również nazwy: Cleyne Smiau, Czacken Smeyaw, Parwa Smygewko, Smyowa Parwa, Kleyn Smiewka. Około roku 1437 Żmijewko jest wsią Zakonu Krzyżackiego w Komturstwie Brodnickim (16 łanów dla posłańca listowego, 4 łany osiadłe, 11 łanów opustoszałych). Od 1535 roku stanowi własność królewską. W roku 1570 wieś położona administracyjnie w powiecie michałowskim, parafia Żmijewo, a jej właścicielem jest Wojciech Żmijewski (7,5 łana i 2 zagrodników). Zamieszkuje ją obecnie (stan na 31.12.2014 r.) 251 stałych mieszkańców.


Żmijewo

Miejscowość na południe od Żmijewka. Dokument osadniczy z roku 1298, wystawiony przez komtura Konrada Sack, nadaje sołtysowi Cristanowi 50 łanów na lokację we wsi Żmijewo. Cristan otrzymał 5 łanów wolnych z karczmą i 1/3 opłat z sądownictwa, 3 łany w zamian za 2 łany posiadane w Brodnicy, a z pozostałych 42 łanów ma płacić, po sześciu latach czynsz po 15 skojców i 2 kury. Żmijewo nosi wówczas nazwę Szmygowo. W 1361 roku obszar ten otrzymuje od Komtura Brodnickiego niejaki Pyncuse. W latach 1570 – 71 stanowi własność królewską, a od 1672 – majątek prywatny.
Od XIV wieku używano nazwy Gross Smeyaw oraz Smyow lub Zmyow. Zapiski z roku 1414 mówią o dużych zniszczeniach. Po roku 1447 stanowi majątek szlachecki.W miejscowości znajduje się Kościół zbudowany w I poł. XIV wieku przez katolików. Na początku XVII wieku przechodzi w ręce protestantów, a w roku 1672 powraca do katolików i staje się filią kościoła w Brodnicy.
Obecnie (stan na 31.12.2022 r.) miejscowość zamieszkuje 118 osób.

Do góry